Time : 3Hrs.15minutes [ Full Marks 100]
सामान्य निर्देश
खण्ड - क (अपठित अवबोधनम् )
1.निम्मलिखित गध्यांश को ध्यानपूर्वक पढकर उस पर आधारित प्रश्नों का उतर निर्देशानुसार लिखें :
एकदा राजकुमार सिद्दार्थः विहारर्धम् उपवने गतः। सहसा क्रन्दन-ध्वनिं सः इतस्ततः अपश्यत् । वाणेन विद्धः एकः हंसः भूमौ पतितः आसीत् । एतद् दृष्ट्वा सिद्दार्थस्य चितं करुणाया व्याकुलः जातम् । स धावित्वा हंसस्य शरीरात् वाणं निष्कास्य तम् अङ्के आधरय । अन्नातरे देवदतः धावन् तत्र प्राप्तः । सिद्दार्थस्य हस्ते हंसं दृष्ट्वा स उच्चैः अवदत् - सिद्दार्थ ! एषः मम हंसः । मया वाणेन निपातितः । अतः मह्राम देहि । सिद्दार्थः दृढतया अवदत् - अहं न दास्यामि । अहं अस्य रक्षकः अस्मि । तदा तौ विवादं कुर्वन्तो राजसभां गतौ । राजा सर्व वृतान्तम् आकण्र्य आदिशत् - यस्य पाश् र्व हंसः आगमिष्यति । हंसः सिद्दार्थस्य समीपं गतवान् ।
सत्यमिदम् ------- भक्षकात् रक्षकः श्रेयान् ।
(क) पूर्ण वाक्य में उतर दें : (2x2=4)
(i) सिद्दार्थः किं कृत्वा हंसम् अङ्के आधरयत् ?
(ii) हंसस्य रक्षकः कः आसीत् ?
(ख) निर्देशानुसार उतर दें : (4x1=4)
(i) यथा देहात्---------- शरीरात
......................... श्रुत्वा
............................. पाश् र्वे ।
(ii) अस्मिन् अनुच्छेदे रक्षकः (उपरोक्त अनुच्छेद ) में रक्षकः पद किस विलोम पद के लिए प्रयुक्त
हुआ हैं ?
(iii) राजकुमार सिद्दार्थः अन्न किं विशेषणं पद ?
(iv) मया वाणेन निपातितः । अतः मह्राम देहि । आस्मिन वाक्ये मद्दम पदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(ग) एकपद में उतर दें : (2x2=4)
(i) कः भूमौ पतितः? (ii) हंसः कस्य समीपं गतवान् ?
(घ) अस्याः कथायाः समुचितम् शीर्षकं लिखत । (1)
खण्ड - ख ( रचनात्मक कार्यम्- पत्रलेखनम्)
2.स्वविधालस्य वर्णन कुर्वन्तः मित्रं प्रतिलिखिते अस्मिन् पत्रे रिक्त स्थानानि मञ्जूषायां
प्रदतपदानां सहायता पूरयतः ।
(अपने विधालय का वर्णन करते हुए मित्र को पत्र लिखें इस पत्र में खाली स्थानो को मञ्जूषा
में दिये गये शब्दों की सहायता से भरिए ।) (8x1=8)
प्रिये................................... (i) तिथि...............
(ii).........................
(iii) ......................
भवतः पत्रं प्राप्तं । अहम् अधुना स्वविधालस्य वर्णनं कर्तुम इच्छामि । मम (iv ) ..................
अतीव (v).................. अस्ति । मम विधालयः विशालं (vi) .......................। समृद्धः प्रयोगशाला
सुन्दरः पुस्तकालयः अस्ति। उपप्कचार्यः अतीव कर्मठः । (vii) ..................... च अस्ति ।
अस्माकम् ..................(viii)...................... मनोयोगेन पाठयन्ति । विस्तारेण पुनः लेखिष्यामि ।
तव मित्रम् ।
मंजुषा
वयस्य , क्रिडाक्षेत्रम्ल, नमस्ते , विधालयम् ,शोभन,
सद्व्यवहारेण, 20.2.2011, अध्यापकाः
3. निम्नलिखित में से किसी एक पर संस्कृत में सात वाक्यो का अनुच्छेद लिखों :
(i) ) भारतवर्षम् (ii) दीपावली (iii) क्रिकेट खेलनम (iv ) गंगा नदी (v) चलचित्रम
खण्ड - ग (व्याकरण एवं अनुवाद )
(1x4=4)
4. (क) राजन् का स्त्रीलिंग रुप क्या बनेगा ? .
(ख) विष्णु + अण् से कौन सा शब्द बनेगा ?
(ग) सुन्दरतम् में कौन सा तद्धित प्रत्यय हैं ?
(घ) नारी में कौन सा स्त्री प्रत्यय हैं ?
5. सहार्थे तृतिया सूत्र की सोदाहरण व्याख्या करें । (3)
6.मह्राम् मिष्ठानम् देही इस वाक्य में मह्राम् में कौन सी विभक्ति हैं ? (1)
7. (क) अपठः का मूल धातु क्या हैं ? (1)
(ख) पास्यति किस लकार का रुप है ? (1)
(i) लट् (ii) लोट् (iii) लङ्ग (iv) लृट्
8. द्रक्ष्यति का मूल धातु क्या है ? (1)
(i)पस्य (ii) द्रक्ष्य (iii) पस्यन (iv) दृश
9. निर्देशानुसार उतर दें :
(क) नीलाम्बरः -----( समास विग्रह करें ) (1)
(ख) गजाननः --------( समास का नाम लिखें ) (1)
10 . चार्थें दव्न्दः - सूत्र की व्याख्या करें एवं उदाहरण भी दें । (2)
11. सन्धि - विच्छेद करें : (1x3=3)
(क) पुस्तकालयः (ख) गंगायास्तीरे (ग) उत्सवाश्च ।
12. राज्ञः पुरुषः - समास विग्रह करें । 1.
13. अ + उ के मेल से कौन सा वर्ण बनेगा ? 1.
14 (क) गुरुणाम् किस विभक्ति का रुप हैं । 1.
(i)प्रथमा (ii) द्वतिया (iii) पंचमी (iv) षष्ठी
(ख) रामेण शब्द किस विभक्ति से हैं । 1.
15 (क) क्त्वा प्रत्यय से कौन सा शब्द बनेगा ? 1.
(i)कृत्वा (ii) कृत (iii) कर्ता (iv) श्रोता
(ख) उप उरसर्ग से कोन सा शब्द बनेगा ? 1.
(i)उपकार (ii) अपराध (iii) अवसाद (iv)अपकार
16 . किन्हीं सात वाक्यो का अनुवाद संस्कृत में करें : (7x1=7)
(i) गंगा हिमालय से निकलती हैं । (ii) सीता राम के साथ वन गई ।
(iii) मुझे लड्डू अच्छा लगता हैं । (iv ) कर्म से सफलता मिलती हैं ।
(v) गरीब छात्रों को पुस्तक दो । (vi ) कालीदास संस्कृत के कवि हैं ।
(vii) वृक्ष से पत्ता गिरता हैं । (viii) राजा दशरथ के चार पुत्र है ।
(ix) भारत हमारा देश है ।
खण्ड - घ ( पठितबोधनम् )
17.निम्नलिखित श्लोक का अनुवाद हिन्दी में करें :
(क) अयं निजः पकोवेती गणना लघिचेतसाम्
उदार चरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ।। 2.
(ख) वेदाहमेतं पुरुषं महान्तम्
आदित्य वर्णा तमसः परस्तात्
तमेव विदित्वाति मृत्युमेति
नान्यः पन्थाः विधतेडयनाय । 4
18 (क) नीति श्लोकाः पाठ के आधार पर मनुष्य के षड् दोषों का हिन्दी में वर्णन करें । 3.
(ख) भारत महिमा पाठ का साराश प्रस्तुत करें । 3.
19. निम्नलिखित गध्यांशों का हिन्दी में अनुवाद कीजिए : 5
वृहदारण्यकोपनिषदि या्ज्ञवल्क्यस्य पत्नी मैत्रेयी दार्शनिक रुचिमती वर्णिता यां या्ज्ञवल्क्य आमतत्वम् शिक्षयति । जनकस्य सभायाम् शास्ज्त्रार्थकुशला गार्गी वाचक्नवी तिष्ठति स्म। महाभारतेअ्पि जीवनपर्यन्तं वेदान्तानुशीलनपरायाः सुलभाया लभ्यते ।
20. (क) व्याघ्र - पथिक कथा को संक्षेप में अपने शब्दों में लिखिए । 2
(ख) अलस कथा का सारांश लिखें । 2
21. (क) भीष्मप्रतिज्ञा के आधार पर धीवर के चरित्र का वर्णन करें । 3
(ख) निम्नलिखित प्रश्नों के उतर संस्कृत में दे : 5X1 = 5
(I) देवव्रतः कः आसित् ? (II) देवव्रतः का प्रतिज्ञाम् अकरोत् ?
(III) सत्यवती कस्य दुहिता आसीत् ? (IV) कर्णः कस्य देशस्य राजा आसीत् ?
(V) कालसर्पात् का क्षयं गच्छति ?
(ग) भीष्मप्रतिज्ञा के आधार पर भीष्म के प्रतिज्ञा का वर्णन करें । 2
22. (क) अधोलिखित प्रश्नों का उतर एक पद में दे : 3 X1 =3
(I) कक्षायां कः प्रविशति ?
(II) के सादरं उत्थाय तस्याभिवादनं कुर्वन्ति ?
(III) वेदस्य कति अङ्गानि भवन्ति ?
(ख) रिक्त स्थानों की पुर्ति करें । 2X1 =2
(I) भोः भोः पन्थाः । इदं .................... गृहाताम् ।
(II) व्याघ्र .................. प्रसार्य दर्शयति ।
23 (क) एकपदेन उतरं लिखितिम् : 2X1 =2
(I) किं जयते?
(II)नधः के विहाय समुंद्रे अस्तं गच्छति ?
(ख) संस्कृत मेंउतर दे : 3 X1 =3
(I) मन्दाकिनी नदी कस्य पर्वतस्य निकटे प्रवहति ?
(II) नृत्यति इव कः प्रतिभाति ?
(III) विशालाक्षि इति कस्याः कृते सम्बोधनम् ?
(घ) अस्याः कथायाः समुचितम् शीर्षकं लिखत । (1)
खण्ड - ख ( रचनात्मक कार्यम्- पत्रलेखनम्)
2.स्वविधालस्य वर्णन कुर्वन्तः मित्रं प्रतिलिखिते अस्मिन् पत्रे रिक्त स्थानानि मञ्जूषायां
प्रदतपदानां सहायता पूरयतः ।
(अपने विधालय का वर्णन करते हुए मित्र को पत्र लिखें इस पत्र में खाली स्थानो को मञ्जूषा
में दिये गये शब्दों की सहायता से भरिए ।) (8x1=8)
प्रिये................................... (i) तिथि...............
(ii).........................
(iii) ......................
भवतः पत्रं प्राप्तं । अहम् अधुना स्वविधालस्य वर्णनं कर्तुम इच्छामि । मम (iv ) ..................
अतीव (v).................. अस्ति । मम विधालयः विशालं (vi) .......................। समृद्धः प्रयोगशाला
सुन्दरः पुस्तकालयः अस्ति। उपप्कचार्यः अतीव कर्मठः । (vii) ..................... च अस्ति ।
अस्माकम् ..................(viii)...................... मनोयोगेन पाठयन्ति । विस्तारेण पुनः लेखिष्यामि ।
तव मित्रम् ।
मंजुषा
वयस्य , क्रिडाक्षेत्रम्ल, नमस्ते , विधालयम् ,शोभन,
सद्व्यवहारेण, 20.2.2011, अध्यापकाः
3. निम्नलिखित में से किसी एक पर संस्कृत में सात वाक्यो का अनुच्छेद लिखों :
(i) ) भारतवर्षम् (ii) दीपावली (iii) क्रिकेट खेलनम (iv ) गंगा नदी (v) चलचित्रम
खण्ड - ग (व्याकरण एवं अनुवाद )
(1x4=4)
4. (क) राजन् का स्त्रीलिंग रुप क्या बनेगा ? .
(ख) विष्णु + अण् से कौन सा शब्द बनेगा ?
(ग) सुन्दरतम् में कौन सा तद्धित प्रत्यय हैं ?
(घ) नारी में कौन सा स्त्री प्रत्यय हैं ?
5. सहार्थे तृतिया सूत्र की सोदाहरण व्याख्या करें । (3)
6.मह्राम् मिष्ठानम् देही इस वाक्य में मह्राम् में कौन सी विभक्ति हैं ? (1)
7. (क) अपठः का मूल धातु क्या हैं ? (1)
(ख) पास्यति किस लकार का रुप है ? (1)
(i) लट् (ii) लोट् (iii) लङ्ग (iv) लृट्
8. द्रक्ष्यति का मूल धातु क्या है ? (1)
(i)पस्य (ii) द्रक्ष्य (iii) पस्यन (iv) दृश
9. निर्देशानुसार उतर दें :
(क) नीलाम्बरः -----( समास विग्रह करें ) (1)
(ख) गजाननः --------( समास का नाम लिखें ) (1)
10 . चार्थें दव्न्दः - सूत्र की व्याख्या करें एवं उदाहरण भी दें । (2)
11. सन्धि - विच्छेद करें : (1x3=3)
(क) पुस्तकालयः (ख) गंगायास्तीरे (ग) उत्सवाश्च ।
12. राज्ञः पुरुषः - समास विग्रह करें । 1.
13. अ + उ के मेल से कौन सा वर्ण बनेगा ? 1.
14 (क) गुरुणाम् किस विभक्ति का रुप हैं । 1.
(i)प्रथमा (ii) द्वतिया (iii) पंचमी (iv) षष्ठी
(ख) रामेण शब्द किस विभक्ति से हैं । 1.
15 (क) क्त्वा प्रत्यय से कौन सा शब्द बनेगा ? 1.
(i)कृत्वा (ii) कृत (iii) कर्ता (iv) श्रोता
(ख) उप उरसर्ग से कोन सा शब्द बनेगा ? 1.
(i)उपकार (ii) अपराध (iii) अवसाद (iv)अपकार
16 . किन्हीं सात वाक्यो का अनुवाद संस्कृत में करें : (7x1=7)
(i) गंगा हिमालय से निकलती हैं । (ii) सीता राम के साथ वन गई ।
(iii) मुझे लड्डू अच्छा लगता हैं । (iv ) कर्म से सफलता मिलती हैं ।
(v) गरीब छात्रों को पुस्तक दो । (vi ) कालीदास संस्कृत के कवि हैं ।
(vii) वृक्ष से पत्ता गिरता हैं । (viii) राजा दशरथ के चार पुत्र है ।
(ix) भारत हमारा देश है ।
खण्ड - घ ( पठितबोधनम् )
17.निम्नलिखित श्लोक का अनुवाद हिन्दी में करें :
(क) अयं निजः पकोवेती गणना लघिचेतसाम्
उदार चरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ।। 2.
(ख) वेदाहमेतं पुरुषं महान्तम्
आदित्य वर्णा तमसः परस्तात्
तमेव विदित्वाति मृत्युमेति
नान्यः पन्थाः विधतेडयनाय । 4
18 (क) नीति श्लोकाः पाठ के आधार पर मनुष्य के षड् दोषों का हिन्दी में वर्णन करें । 3.
(ख) भारत महिमा पाठ का साराश प्रस्तुत करें । 3.
19. निम्नलिखित गध्यांशों का हिन्दी में अनुवाद कीजिए : 5
वृहदारण्यकोपनिषदि या्ज्ञवल्क्यस्य पत्नी मैत्रेयी दार्शनिक रुचिमती वर्णिता यां या्ज्ञवल्क्य आमतत्वम् शिक्षयति । जनकस्य सभायाम् शास्ज्त्रार्थकुशला गार्गी वाचक्नवी तिष्ठति स्म। महाभारतेअ्पि जीवनपर्यन्तं वेदान्तानुशीलनपरायाः सुलभाया लभ्यते ।
20. (क) व्याघ्र - पथिक कथा को संक्षेप में अपने शब्दों में लिखिए । 2
(ख) अलस कथा का सारांश लिखें । 2
21. (क) भीष्मप्रतिज्ञा के आधार पर धीवर के चरित्र का वर्णन करें । 3
(ख) निम्नलिखित प्रश्नों के उतर संस्कृत में दे : 5X1 = 5
(I) देवव्रतः कः आसित् ? (II) देवव्रतः का प्रतिज्ञाम् अकरोत् ?
(III) सत्यवती कस्य दुहिता आसीत् ? (IV) कर्णः कस्य देशस्य राजा आसीत् ?
(V) कालसर्पात् का क्षयं गच्छति ?
(ग) भीष्मप्रतिज्ञा के आधार पर भीष्म के प्रतिज्ञा का वर्णन करें । 2
22. (क) अधोलिखित प्रश्नों का उतर एक पद में दे : 3 X1 =3
(I) कक्षायां कः प्रविशति ?
(II) के सादरं उत्थाय तस्याभिवादनं कुर्वन्ति ?
(III) वेदस्य कति अङ्गानि भवन्ति ?
(ख) रिक्त स्थानों की पुर्ति करें । 2X1 =2
(I) भोः भोः पन्थाः । इदं .................... गृहाताम् ।
(II) व्याघ्र .................. प्रसार्य दर्शयति ।
23 (क) एकपदेन उतरं लिखितिम् : 2X1 =2
(I) किं जयते?
(II)नधः के विहाय समुंद्रे अस्तं गच्छति ?
(ख) संस्कृत मेंउतर दे : 3 X1 =3
(I) मन्दाकिनी नदी कस्य पर्वतस्य निकटे प्रवहति ?
(II) नृत्यति इव कः प्रतिभाति ?
(III) विशालाक्षि इति कस्याः कृते सम्बोधनम् ?
No comments:
Post a Comment